ANAYASA NEDIR?
Anayasa, devletin seklini, isleyisini, yüksek organlari ile temel hak ve özgürlükleri düzenleyen ana hukuk kaynagidir
Kanunlar Anayasaya aykiri olamaz
Maddi anlamda anayasa, devletin temel organlarinin kurulusunu ve isleyisini belirleyen hukuk kurallarinin bütünü olarak tanimlanmaktadir.
Örn. Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaskani ve Bakanlar Kurulu tarafindan, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanilir ve yerine getirilir
Sekli anlamda anayasa, normlar hiyerarsisinde en üst sirayi isgal eden, kanunlardan farkli ve
daha zor bir usulle konulup degistirilebilen hukuk kurallarinin bütünü olarak tanimlanabilir.
Sekli anlamda anayasa da kuralin içerigi degil, anayasa da yer alip almadigi önemlidir.
Asli Kurucu Iktidar/Tali Kurucu Iktidar
Bir devletin anayasasini yapma veya degistirme, baska bir deyimle o devletin temel siyasi yapisini belirleme iktidarina “kurucu iktidar” veya “kuruculuk fonksiyonu “ adi verilir.
Asli kurucu iktidar bir ülkenin siyasal rejiminde ihtilal, hükümet darbesi, ülkenin parçalanmasi ve bunun gibi durumlardaki kesintiler nedeniyle bir hukuk boslugunun dogmasi durumlarinda ortaya çikar.
Tali kurucu iktidar ise bundan çok farkli olarak bir ülkenin anayasasinin, o anayasada belirlenmis usüllere uyulmak suretiyle degistirilmesidir. Bu anlamda tali kurucu iktidar hukuken sinirli bir iktidardir.
TÜRK ANAYASA HAREKETLERI
Sened-i Ittifak (1808)
padisahin yetkilerinin sinirlandigi ilk belge olmasi sebebiyle, ilk anayasacilik hareketi olarak kabul edilmektedir
1876 Kanun i Esasi;
ilk anayasamizdir.
Kanun-i Esasi de iki meclisli bir sistem vardir.
Halk Meclisi ve Heyeti Ayan olmak üzere iki meclisten olusan meclisi Padisahin her zaman fesh yetkisi mevcuttu.
Meclis millete degil Padisah a karsi sorumluydu
1876 Anayasasi resmen yürürlükten kaldirilmamis sadece fiilen uygulamadan kaldirilmistir.
Kaldi ki 1921 Anayasasi da Kanun-i Esasi nin 1921 Anayasasina aykiri olmayan hükümlerinin yürürlükte oldugunu düzenlemistir.
Dokunulmazliklara, milletin temsili ilkesine, olaganüstü yönetim usullerine ve bazi üst düzey kamu görevlilerinin Yüce Divan da yargilanmasina yer veren ilk yazili Anayasamiz Kanun-i Esasidir.
1921 anayasasi
Bu Anayasa da bir devlet baskanligi makami yoktur.(siyasal nedenlerden dolayi).
Bakanlari teker teker meclis seçti ve güçler birligi ve Meclis Hükümeti sistemi vardi. (Ilk kez 1920 de uygulanmaya baslandi )
Bakanlar Kurulu meclise karsi sorumluydu ve meclise karsi hiçbir hukuki silahlari yoktu
Temel hak ve hürriyetlerden ve yargidan hiç söz etmemistir.
Türk Anayasa tarihinin TEK YUMUSAK ANAYASASI’dir.
Anayasanin degistirilmesi tipki bir kanunun degisitirilmesi gibidir.
Saltanat ve hilafet Anayasa da çözüme kavusturulmamistir
29 Ekim 1923
Cumhuriyetin ilani II. TBMM döneminde olmustur.
Cumhurbaskanligi modeli ve bakanlarin seçiminde parlamenter rejime yaklasildi.
Cumhurbaskani meclis üyeleri arasindan seçildi
1921 Anayasasinda Yapilan 1923 DEGISIKLIKLERI
Türkiye Devletinin HÜKÜMET SEKLI Cumhuriyet olarak kabul edilmistir.
Devletin dininin Islam oldugu ve dilinin Türkçe oldugu hükmü getirilmistir.
3 Mart 1924 tarihinde Hilafet KALDIRILDI ancak devletin dininin ISLAM oldugu ibaresi 1928 yilina kadar ANAYASA da varligini sürdürdü.
1924 ANAYASASI
Çogunlukçu demokrasi modelini benimsemistir.
Laik degildir.
Laiklik ilkesi 1937 de girmistir fakat 1928 de devletin dini Islam dir ibaresi ve milletvekili yeminindeki VALLAHI ibaresi anayasadan çikarildi.
Kuvvetler birligi görevler ayriligi esastir.
24 ANAYASASININ PARLAMENTER REJIMI ANDIRAN YÖNLERI
Meclis yasama yetkisini kendisi kullanmasina ragmen Yürütme yetkisini Cumhurbaskani ve Bakanlar Kurulu eliyle kullanmistir.
Basbakan Cumhurbaskaninca meclis içinden seçiliyordu.
Bakanlik sifati 21 anayasasinda meclis onayiyla kazanilirken 24 anayasasinda Cumhurbaskaninin onayi ile kazaniliyordu.
24 Anayasasi Çogulcu degil çogunlukçudur.
Bu nitelik 27 Mayis “60 darbesine ortam hazirlamistir.
1961 ANAYASASI
Anayasa Mahkemesi kurulmustur.
Iki meclisli bir sistem vardir.
Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ( Her iki meclisli yapi federal devlet degildir fakat federal devletler mutlak çift meclisli bir yapiya sahiptir).
Cumhuriyet Senatosu Üyeleri;
- Tabi üyeler;
eski cumhurbaskanlari, MBK baskan ve üyeleri
- Kontenjan Senatörleri;
40 yas ve üzeri seçkin hizmet sahibi kisilerden
Bu iki grup senatörler seçilmeyen üyelerdir
1961 Anayasasi döneminde Türkiye de yasama çift meclislidir ancak devlet yapisi Üniterdir.
1961 Anayasasi’nda, Kuvvetlerin yumusak ayriligi prensibi esastir.
Mahalli idarelerin yöneticilerini seçimlerle serbeste belirleyebilmesi getirildi.
Seçimlerin yargi organlarinin yönetiminde yapilmasi ILK KEZ kabul edilmistir.
Ilk Kez Anayasa’ya baslangiç metni konuldu.
Diyanet Isleri Baskanligi, ILK KEZ, Anayasal bir kurum olarak, Anayasa’da yer almistir.
1971 - 1973 ARA REJIM DÖNEMI
Üniversitelerin özerkligi zayiflatildi,
TRT nin özerkligi kaldirildi,
DGM ler kuruldu, ( Devlet Güvenlik Mahkemeleri 2004 Yili Anayasa Degisikligi ile kaldirildi )
Anayasal denetimin ancak sekli denetimle sinirli olacagi getirildi
Askeri Yüksek Idare Mahkemesi Danistay in görev alanindan çikarildi,
1982 ANAYASASI VE MGK REJIMI
MGK kurucu iktidara taninan yetkileri kendisine tanimistir.
MGK ya ait bildiri ve kanunlara karsi Anayasal Denetim yolu kapatilmistir.
Kurucu Meclis;
Anayasayi hazirlamak, siyasi partiler kanununu yapmak, seçim kanununu yapmak gibi yasama görevleri vardi.
Danisma Meclisi;
Üyelerini siyasi parti üyesi olmayan kisilerden MGK tarafindan seçilmis bir meclisti.
Asil yetki bu meclisindi. Danisma meclisince kabul edilmeyen bir tasarinin kanunlasmasi oldukça zor
61 ve 82 ANAYASALARININ FARKLILIKLARI
61 deki Temsilciler Meclisinde meslek mensuplari vs olmasina karsin 82 de Danisma Meclisi nin tümü MGK tarafindan seçildiginden 61 daha toplumsal ve daha fazla milli iradeye yakindir
61 Anayasasinda Temsilciler Meclisi sayica üstündü ve yetkileri fazla oldugundan MBK bir noter gibiydi. Oysa 82 de nihai söz MGK ya aitti,
1961 Anayasasi hiçbir kisitlamaya tabi olmadan tartisilabilmis ve siyasi partiler seçmenin oyunu etkileyebilmistir.82 Anayasasi hazirlanmasinda ise tartisma elestirme ve oyu etkileyecek her türlü hareket yasaklanmistir.
1982 ANAYASASININ BASLICA ÖZELLIKLERI
Degismeyecek maddelerin sayisi artirilmistir.
Anayasa degisikliklerine bir de Cumhurbaskaninin onay safhasi eklendi,
Devlet yapisi içinde yürütme organi yürütme organi içindede cumhurbaskani güçlendirilmistir
1982 ANAYASASINDA BASLANGIÇ METNI
1961 Anayasasi ile ilk kez düzenlenen Anayasaya BASLANGIÇ koyma usulü, 1982 Anayasasinda da tekrarlanmistir. Baslangiç metni Anayasa Metninden sayilir ve DEGISTIRILEBILIR.
Anayasanin dayandigi temel görüs ve ilkeleri belirten baslangiç kismi, Anayasa metnine dâhildir.
Madde kenar basliklari, sadece ilgili olduklari maddelerin konusunu ve maddeler arasindaki siralama ve baglantiyi gösterir. Bu basliklar, Anayasa metninden sayilmaz.”
Türkiye 1987 yilinda Avrupa Insan Haklari Mahkemesi ne BIREYSEL BASVURU HAKKINI TANIMIS,
1989 yilinda ise Avrupa Insan Haklari Divaninin zorunlu yargi yetkisini kabul etmistir.
TEMEL HAK VE HÜRRIYETLERIN DURDURULMASI
Anayasanin 15. Maddesine göre, olaganüstü dönemlerde temel hak ve hürriyetler askiya alinabilecek ve Anayasa da yer alan güvencelere aykiri tedbirler alinabilecektir.
Savas, Seferberlik, Sikiyönetim, Olaganüstü Hal durumlarinda milletlerarasi hukuktan dogan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydiyla durumun gerektirdigi ölçüde temel hak ve hürriyetlerin bir kisminin KISMEN veya TAMAMEN DURDURULMASINA ve Anayasada yer alan güvencelere aykiri tedbirler alinmasina yer verilmistir.
Dikkat edilirse Anayasa bu hallerde DURDURMA dan bahsetmistir SINIRLAMA dan söz etmemistir.
1961 Anayasasi olaganüstü dönem olarak sadece SAVAS ve SIKIYÖNETIM durumlarina yer vermistir.
8- Din ve vicdan hürriyeti
Herkes, vicdan, dinî inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. Din ve vicdan hürriyeti sinirsizdir.
14 üncü maddehükümlerine aykiri olmamak sartiyla ibadet, dinî âyin ve törenler serbesttir. Ibadet ve ayin hürriyeti ise Anayasanin 14. maddesi ile sinirlandirilmistir. Ibadet hürriyeti sinirsiz degildir.
Kimse, ibadete, dinî âyin ve törenlere katilmaya, dinî inanç ve kanaatlerini açiklamaya zorlanamaz; dinî inanç ve kanaatlerinden dolayi kinanamaz ve suçlanamaz.
Din ve ahlâk egitim ve ögretimi Devletin gözetim ve denetimi altinda yapilir. Din kültürü ve ahlâk ögretimi ( DIN ÖGRETIMI DEGIL !!!!) ilk ve orta-ögretim kurumlarinda okutulan zorunlu dersler arasinda yer alir. ( 1982 Anayasasi ile ilk kez zorunlu hale getirilmistir )
Ayni is kolunda birden fazla sendikaya üye olunamayacagina iliskin hüküm 2010 Degisikligi ile kaldirilmis ve ayni is kolundan birden fazla sendikaya üye olabilme imkani getirilmistir.
Memurlar ve diger kamu görevlileri, toplu sözlesme yapma hakkina sahiptirler. (2010 Degs.)
SEÇMEN OLAMAYACAK KIMSELER
18 yasini tamamlamis olan her TÜRK seçimde ve halkoylamasinda SEÇMEN olma hakkin sahiptir. Ancak
- Kisitli olanlar ve
- Kamu hizmetinden yasakli olanlar seçmen olamazlar
OY KULLANAMAYACAK KIMSELER
- Silâhaltinda bulunan erler, onbasilar ve kita çavuslari (Her ne sebeple olursa olsun, izinli bulunanlar da bu hükme tabidir)
- Askerî ögrenciler.
- Ceza infaz kurumlarinda kasitli suçlardan hükümlü olarak bulunanlar. ( TUTUKLULAR ve TAKSIRLI SUÇTAN HÜKÜM GIYENLER HARIÇ)
- Yukarida sayilan seçmen olamayacak kimseler de (kisitlilar ve kamu hizmetinden yasaklilar) oy kullanamazlar.
Siyasi Partilerin Yasak Amaçlari;
· Devletin bagimsizligi, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlügüne,
· Milli egemenlik insan haklari esitlik ve hukuk devletine aykirilik,
· Demokrasiye ve laik cumhuriyete aykirilik,
· Suç islemeye tesvik,
· Kisi, zümre hâkimiyetini amaçlamak,
SIYASI PARTILERIN ÖRGÜTLENME VE ÇALISMA YASAKLARI
Anayasa Mahkemesinin mali denetimine tabidirler, yüksek mahkeme bu denetimi Sayistay eliyle yapar,
Dis yardim alma yasagi,( dis yardim alan parti temelli kapatilir). Ülke içinden bagis kabul edebilirler. (Yurt içinden bagis kabul edilmesi ve bagisin siniri konulari Siyasi Partiler Kanunu’nda düzenlenmistir.)
Hâkim, savci, askeri personel devlet memurlari ve yüksekögrenim öncesi ögrencileri siyasi partilere üye olamazlar,
Siyasi partiler TICARET YAPAMAZLAR.
temelli kapatilan bir parti bir daha ayni adla kurulamaz
Partiler millete mal olmus, isaret bayrak ve dini motifleri kullanamazlar,
Siyasi partilerin gelir ve giderleri Anayasa Mahkemesi tarafindan SAYISTAY yardimi ile denetlenir.
SIYASI PARTI KAPATMA DAVASI;
USUL;
Yargitay Cumhuriyet Bassavcisi
- Re sen
- Adalet Bakaninin istegiyle
- Diger siyasi partilerin istegiyle
kapatma davasini açar.
Siyasi Partilere Hazine Yardimi
- Yüksek Seçim Kurulunca son milletvekili genel seçimlerine katilma hakki taninan ve 2839 sayili Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü maddesindeki genel baraji (% 10) asmis bulunan siyasi partilere ve
- Milletvekili genel seçimlerde toplam geçerli oylarin % 7'sinden fazlasini alan siyasi partilere de Devlet yardimi yapilir.
YASAMA
Yasama yetkisi; meclisin kanun yapma ve karar alma yetkisidir
TBMM’nden baska kanun ve kanun gücüne esdeger islem yapma yetkisi devredilemez.
Oysa olagan KHK’lar için bir yetki devri (yetki kanunu) gerekmektedir.
Bu sebepten dolayidir ki KHK lar idarenin diger tasarruflari gibi Idari Yarginin degil de Anayasa Yargisinin denetimine tabidir.
Türk Anayasa Hukukunda kanun anlayisi Sekli Kanundur
Özel Nitelikli Kanunlar
1. Bütçe kanunu ( Cumhurbaskani tarafindan veto edilemez fakat ANAYASA MAHKEMESINCE IPTAL EDILEBILIR. BÜTÇE KANUNUNDA KHK ILE DEGISIKLIK YAPILAMAZ. )
2. Kesin hesap kanunu
3. Milletlerarasi Anlasmalarin Uygun Bulunmasi Kanunu
Bütçe ve kesin hesap kanunu sekli manada kanundur ve bu kanunlarda KHK ile degisiklik yapilamaz.
Milletlerarasi Anlasmalarin Uygun Bulunmasinda hükümetin onayladigi anlasmayi denetleyen DANISTAY, Anayasaya uygunlugu degil yetki asilmasini denetler.
PARLAMENTO KARARI
Meclisin kanun disindaki bütün islemleri parlamento kararidir.
Içtüzük degisiklikleri de bir parlamento kararidir.
Bu kararlara karsi Anayasa Yargisi denetimi yoktur
Anayasal denetimin tek sarti meclisin usul saptirmasi yoluyla kanunla düzenlenebilecek bir alanda parlamento karari ile düzenleme yapmasi durumunda yüksek mahkeme kendisini yetkili addeder ve yargisal denetimini yapar.
TÜRKIYE BÜYÜK MILLET MECLISININ KARAR (PARLAMENTO KARARI) BIÇIMINDE YAPTIGI ISLEMLER
1- Silahli kuvvetlerin yurt disinda görevlendirilmesi
2- Savas ilanina karar vermek (Basit çogunlukla karar verilir)
3- Bir bakan veya Basbakanin Yüce Divan’a sevkine karar vermek
4- Milletvekilliginin düsürülmesine karar vermek
5- Içtüzük degisikligi
6- Dokunulmazligin kaldirilmasina karar vermek
7- Seçimlerin yenilenmesine TBMM, KARAR ya da KANUN biçiminde karar verebilir. Her ikisi yoluyla da seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
8- Cumhurbaskani baskanliginda toplanan Bakanlar Kurulunun OHAL ve SIKIYÖNETIM ILANI KARARLARININ ONAYLANMASI.
9- Anayasa Mahkemesi’ne Üye Seçimi (2010 Anayasa Degisikligi)
10- Sayistay Baskan ve üye seçimi (2010, Sayistay Kanunu Degisikligi)
Kural olarak Parlamento kararlari Anayasa Yargisi denetimine tabi degil iken, istisna olarak 3 grup Parlamento Kararari Anayasa Mahkemesinin denetimine tabidir.
1. Içtüzük degisikligi ve Eylemli Içtüzük Ihlal edilerek, fiilen iç tüzük degistirilmesi suretiyle alinan Parlamento Kararlari )
2. Milletvekilliginin düsmesi karari
3. Dokunulmazligin kaldirilmasi karari
Parlamento kararlari Meclis karari adi altinda Meclis Baskani tarafindan 15 gün içinde Resmi gazetede yayinlanir.
IÇTÜZÜK
Her meclisin iç çalisma düzeni ve yöntemini kendisi belirler.
Buna YÖNTEMSEL BAGIMSIZLIK adi verilir.
Bu bir parlamento kararidir.
Sessiz Anayasa olarak adlandirilir.
Iktidar muhalefet iliskileri açisindan önemlidir.
Bir konunun içtüzükle düzenlenebilmesi için o konunun meclisin çalisma alani içinde olmasi gerekir.
Içtüzüge TBMM nin çalisma alani disindaki konularla ilgili hükümler konulamaz.
Içtüzük Resmi Gazete de yayinlanmak zorundadir.
Içtüzük degisimi Resmi Gazete de yayinlanmasindan itibaren 60 gün içinde dava edilebilir, bu dava Anayasa Mahkemesince görülecek olan esas ve sekil yönünden iptal davalaridir.
1982 ANAYASASINDA MILLETVEKILLIGI
Milletvekilligi Seçimi
Karma Liste; seçmen çesitli partilerin adaylarini ve bagimsiz partilerin adaylarini birlestirerek bir liste yapar ya da bir partinin listesinden bir ismi alarak baska bir partini listesine ekler,
Blok Liste; aday listesini parti belirler, seçmen bu listeyi degistiremez.
Tercihli Liste; seçmen karma liste yapamaz ancak seçtikleri parti listesindeki adaylarin sirasini degistirebilir.
Türkiye deki genel seçim sistemi % 10 ülke barajli d hont sistemidir.
Milletvekilligi Sartlari;
v En az ilkokul mezunu olmak.
v 25 yasini (2006 DEGISIKLIGI) bitirmis olmak,
v Kisitli olmamak,
v Kamu hizmetinden yasakli olmamak
v Taksirli suçlar hariç kasitli suçlardan toplamda 1 yildan fazla hüküm giymemis olmak,
v Askerlik yapmak veya muaf olmak,
v Yasakli olmamak,
v AFFA UGRAMIS OLSA BILE;
zimmet, ihtilâs, irtikâp, rüsvet, hirsizlik, dolandiricilik, sahtecilik, inanci kötüye kullanma, dolanli iflas gibi yüz kizartici suçlarla,
kaçakçilik, resmî ihale ve alim satimlara fesat karistirma, Devlet sirlarini açiga vurma, terör eylemlerine katilma ve bu gibi eylemleri tahrik ve tesvik suçlarindan biriyle hüküm giymis olanlar milletvekili olamazlar.
MILLETVEKILLERINE VERILEBILECEK DISIPLIN CEZALARI
TBMM Içtüzügü’ne göre: Milletvekillerine verilebilecek disiplin cezalari sunlardir:
1. Uyarma;
2. Kinama;
3. Meclisten geçici olarak çikarma.( Meclisten geçici olarak çikarma cezasi, en çok üç birlesim için verilir)
SEÇIMLER
YSK nüfus sayimindan sonra 6 ay içinde seçmen listelerini yayinlar. Seçmen listeleri ile seçmenler ve seçmenlerin sayisi belirlenir.
TBMM seçimleri 4 YILDA ( 2007 YILI DEGISIKLIGI ) bir yapilir.
Vatandaslarin, elektronik posta adreslerine gönderilecek mesajlarla, tasinabilir veya sabit telefonlarina sesli, görüntülü veya yazili mesaj göndermek suretiyle propaganda yapilamaz.
Ancak, siyasi partilerin kendi üyelerine gönderdigi sesli, görüntülü veya yazili mesajlar her zaman serbesttir.
Propaganda için kullanilan el ilanlari ve diger her türlü matbuat üzerinde Türk Bayragi ve dini ibareler bulundurulmasi yasaktir.
Siyasi partiler ve adaylarin yapacaklari propagandalarda Türkçe kullanilmasi esastir. (Siyasi Partiler Kanunu m. 58.- 2010 yili Degisikligi-).
Kanun sadece esas (kural) olarak Türkçe kullanilmasini düzenlendiginden, Türkçe den baska dillerde de seçim propagandasi yapilabilir.
Yerel seçimlerde yurt disindaki vatandaslar BAGIMSIZ ADAYLARA OY VEREMEZLER.
Her il bir SEÇIM ÇEVRESIDIR. Ayrica illerde her 18 milletvekili için bir seçim çevresi olusturulmustur. Ankara ve Izmir 2, Istanbul ise 3 Seçim Çevresine bölünmüstür.
SEÇIMLERIN YENILENMESI
Anayasa da yer alan 4 yillik süre dolmadan:
1. Meclis isterse seçimlerin yenilenmesine karar verebilir (Kanun biçiminde ya da Parlamento Karari ile)
2. Anayasa daki sartlar olustugunda Cumhurbaskani da karar verebilir.
“ Hükümetin güvenoyu alamamasi veya güvensizlik oyuyla düsürülmesini takip eden kirkbes gün içinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamadigi veya kuruldugu halde güvenoyu alamadigi takdirde Cumhurbaskani, Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskanina danisarak, seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Basbakanin güvensizlik oyu ile düsürülmeden istifa etmesi üzerine kirkbes gün içinde veya yeni seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisinde Baskanlik Divani seçiminden sonra yine kirkbes gün içinde Bakanlar Kurulunun kurulamamasi hallerinde de Cumhurbaskani Türkiye Büyük Millet Meclisi Baskanina danisarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Bu hallerde Cumhurbaskani seçimleri yenilemek ZORUNDA DEGILDIR. TAKDIR YETKISI vardir. Ayrica TBMM Baskani na DANISMA zorunlulugu vardir. TBMM Baskani nin olumlu görüsünün bulunmasi zorunlu degildir.
Yenilenme karari Resmî Gazetede yayimlanir ve Cumhurbaskani seçime karar verirse kararin yayinlanmasindan itibaren 90 günü takip eden ilk Pazar günü seçim yapilir, ancak TBMM seçime karar verirse seçimin tarihini de belirler.
2002 yili Anayasa Degisikligi uyarinca; Bir ilin veya seçim çevresinin TBMM de üyesi kalmaz ise Genel seçimlerden sonra 30 AY geçmemis olsa bile, Genel Seçimlere 1 Yil dan az kalmis olsa bile bosalmayi takip eden 90 gün sonraki ilk Pazar günü ARA SEÇIM YAPILIR.
Savas sebebiyle seçimler 1 Yil geri birakilabilir.
TEMSIL
Milletvekilleri seçildikleri bölgeyi degil bütün milleti temsil eder.
( Ilk kez 1876 Kanun i Esasi de yer almistir ve bütün anayasalarimizin ortak hükmüdür).
Milletvekilligi sifati IL SEÇIM KURULU TARAFINDAN SEÇIM TUTANAGI DÜZENLENDIGI ANDA KAZANILIR.
Yemin etme göreve baslamak için bir sarttir.
Sifat YEMINDEN ÖNCE KAZANILIR
Anayasaya göre Milletvekilligiyle bagdasmayan isler;
v Sermayesi devlete veya özel tesebbüslere ait kurum ve kuruluslarda görev alamazlar,
v Temsilci ve hakem olamazlar,
v Taahhüt isini takip edemez,
v Yürütme organinin teklif ve önerisine bagli görev alamazlar,
Milletvekilinin yürütme organinin teklif ve önerisi ile görev almasina 6 ayi geçmemek üzere TBMM karar verebilir.
YASAMA SORUMSUZLUGU ( KÜRSÜ DOKUNULMAZLIGI )
Yasama görevi sirasinda kürsüde söylenen söz ve davranislardir. Önemli olan eylemin ve düsünce açiklamasinin meclis çalismalari ( Meclis binasi içinde olmasi sart degildir ) sirasinda islenmis olmasidir. Mutlak muafliktir,
Ø Süreklidir,
Ø Ceza davlarina karsi mutlak koruma içerir,
Ø Meclisçe kaldirilamaz,
Ø Üyelik bitince sorusturulamaz,
iki esas unsur vardir;- meclis çalismalari sirasinda ( MECLIS KÜRSÜSÜ ILE SINIRLI DEGILDIR ) ve oy, söz veya düsünce açiklamasi yoluyla islenmelidir.
YASAMA DOKUNULMAZLIGI
Milletvekillerini keyfi ve asilsiz suç isnatlarindan ve ceza kovusturmalarindan korur.
Seçimden önce veya sonra bir suç isledigi ileri sürülen vekil, meclis karari olmadikça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz, yargilanamaz.
Ancak agir cezayi gerektiren bir suçüstü hali ve sorusturmaya secimden önce baslanmak sartiyla ANAYASA m. 14 te yer alan durumlarda bu kural ihlal edilebilir.
Cezasi var ise ceza vekillik sifati bitinceye kadar geriye birakilir.
Ø Nispi ve geçicidir çünkü hukuk davalarina karsi korunma saglamaz,
Ø Hukuk davasi açilmasina engel degildir,
Ø Üyelik süresince zamanasimi islemez,
Dokunulmazlik, vekilin kendisi istese dahi kalkmaz ancak meclis kaldirir. Çünkü bu ayricalik için degil kamu yarari için konulmus bir hükümdür. Dokunulmazligi kaldirilan bir milletvekilinin, milletvekilligi devam eder. Ayrica, dokunulmazligi kaldirilan bir milletvekili, sadece dokunulmazlik hangi suç için kaldirilmis ise o suçtan yargilanabilir. Dokunulmazligi kaldirilan bir milletvekili, yargilandigi sirada seçimler yenilense ve yeniden milletvekili seçilse, dokunulmazligin TEKRAR KALDIRILMASI GEREKIR.
Dokunulmazlik adi çogunluk ( Karar Yeter sayisi ) ile alinan bir T.B.M.M karari ile kaldirilir. Özel bir çogunluk aranmamistir.
Ø 2010 Anayasa degisikligi ile birlikte, partisin temelli kapatilmasina neden olma hali milletvekilliginin düsüren bir sebep degildir.
Meclis Baskani; kendi partilerinin görüsmelerine katilamaz, katildigi oturumlarda oy kullanamazlar.
Görevleri;
v Cumhurbaskanina vekalet etmek,
v Tatilde 1/5 TBMM istegi ile veya kendiliginden olaganüstü toplantiya çagirmak,
v Geçici Bakanlar Kurulu için siyasi partilerden üye tesbiti,
v Cumhurbaskani seçimin yenilenmesine karar vermesi halinde kendisine fikir belirtmek,
Mecliste Siyasi Parti Gruplari;
Siyasi parti gruplari en az 20 milletvekilinden olusur.
Siyasi parti gruplari su açilardan önemlidir;
- Anayasa Mahkemesine iptal davasi açmada,
- Meclis görüsmelerinde söz hakki almada,
- Geçici Bakanlar Kurulu na üye vermede,
- Bütçe komisyonuna üye seçiminde,
- Baskanlik divani olusumunda,
T.B.M.M’ yi TATIL veya ARA VERME Halinde Olaganüstü Toplantiya Çagirabilecek KISILER
- TBMM nin 1/5 i ,
- Bakanlar Kurulu,
- Meclis Baskani,
- Cumhurbaskani, Meclisi toplantiya çagirabili
Karar yeter sayisi;
Anayasa da aksi belirtilmedikçe; toplantiya katilanlarin salt çogunluguyla karar alinir fakat bu sayi TBMM ni ¼ ünün bir fazlasindan -139’dan- az olamaz.
ANAYASA GÖRE ÖZEL KARAR YETER SAYISI ARANAN HALLER
1. Anayasa degisikligi iki tür oran vardir 2/3, 3/5
2. Meclis Baskani seçiminde ilk iki turda 2/3, üçüncü turda üye tam sayisinin salt çogunlugu (276), dördüncü turda üçüncü turda en çok oyu alan iki aday içerisinden EN FAZLA oyu alan aday.
- Güvenoyu, (göreve baslamak için katilanlarin salt çogunlugu ( adi çogunluk ), Bakanlar Kurulunun veya bir bakanin düsürülebilmesi ve Basbakan tarafindan görev sirasinda güven isteminin reddedilebilmesi, üye tamsayisinin salt çogunluguyla (276) olur. (oylamada yalniz güvensizlik oylari sayilir.)
Anayasa koyucu hükümetlerin kurulmasini kolaylastirirken güvensizlik oyuyla yikilmasini zorlastirmistir.
3. Basbakan veya bir Bakan’in Yüce Divan’a sevkinde TBMM nin salt çogunlugu,
4. Bakanin güvensizlik oyu ile düsürülmesi, TBMM nin salt çogunlugu,
5. Cumhurbaskaninin vatan ihanet ithami ile Yüce Divan’a sevkinde TBMM nin 3/4
6. Genel ve özel afta TBMM nin 3/5
7. TBMM Kamu Bas Denetçisi Seçimi (Ilk iki oylamada üye tamsayisinin üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayisinin salt çogunlugu aranir. Üçüncü oylamada salt çogunluk saglanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapilir; dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmis olur.)
8. Anayasa Mahkemesi’ne üye seçimi (Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapilacak bu seçimde, her bos üyelik için ilk oylamada üye tam sayisinin üçte iki ve ikinci oylamada üye tam sayisinin salt çogunlugu aranir. Ikinci oylamada salt çogunluk saglanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için üçüncü oylama yapilir; üçüncü oylamada en fazla oy alan aday üye seçilmis olur)
TBMM NIN GIZLI OY ILE YAPILMASI ZORUNLU OLAN YASAMA ISLEMLERI
1- Anayasa Degisikliklerinde maddelerin ve tümünün kabul edilmesi
2- Meclis Baskanini seçmek
3- Meclis sorusturmasi açilip açilmayacagina karar vermek (2001 Yili Anayasa degisikligi)
4- Yüce Divan a sevk için yapilan oylama (2001 yili Anayasa Degisikligi)
5- Üyelikle bagdasmayan görevde israr nedeniyle milletvekilliginin düsürülmesi
6- Anayasa Mahkemesine üye seçme (3 üye seçimi)
7- Kamu Basdenetçisinin (Ombudsman) seçimi.(2010 Anayasa Degisikligi)
8- Sayistay Baskani’nin ve Sayistay üyelerinin seçimi. (2010 Sayistay Kanunu ile getirilen hüküm)
BÜTÇE ve KESIN HESAP
Devletin ve kamu iktisadî tesebbüsleri disindaki kamu tüzelkisilerinin harcamalari, yillik bütçelerle yapilir
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, bütçe kanunu tasarilarinin Genel Kurulda görüsülmesi sirasinda, gider artirici veya gelirleri azaltici önerilerde bulunamazlar.
Bütçe kanunlari Cumhurbaskani tarafindan VETO EDILEMEZ.
Ancak Bütçe Kanunlari da diger kanunlar gibi ANAYASA MAHKEMESI DENETIMINE tabidir.
Harcanabilecek miktar sinirinin Bakanlar Kurulu karariyla asilabilecegine dair bütçelere hüküm konulamaz.
Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname ile bütçede degisiklik yapmak yetkisi verilemez.
Bütçenin denetimi ( harcamalarin bütçeye uygunlugu ) TBMM adina SAYISTAY tarafindan yerine getirilir.
Sayistay Baskan ve üyelerini TBMM gizli oy ile seçer.
Ancak bu hüküm Anayasa da degil Sayistay Kanunu’nda yer almaktadir
TBMM nin YETKILERI
Ø Kanun koymak, kaldirmak, degistirmek,
Ø Bütçe, kesin hesap kanunu yapmak,
Ø Milletlerarasi anlasmalari onaylamayi uygun bulmak,
Ø TBMM nin 3/5 ile özel ve genel affa karar vermek,
Ø Hükümetin denetimi,
Ø Yurt disina Asker gönderilmesine karar verme, ( Normal karar yeter sayisi ile karar verilir. ) Meclis toplanik degilse Cumhurbaskani karar verir.
Kanunlarin teklif edilmesi ve görüsülmesi
Kanun tasari ve tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüsülme usul ve esaslari Içtüzükle düzenlenir.
Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
Bakanlar Kurulunun teklifine TASARI adi verilir.
Ancak Bakanlar Kurulu Anayasa Degisikligi hakkinda TASARI HAZIRLAYAMAZ.
Anayasa Degisiklikleri mutlak surette TEKLIF seklinde olmalidir.
Kanun Teklifi reddedilirse 1 geçmeden tekrar meclis gündemine getirilemez ve bir yasam döneminde kanunlasamayan teklifler KADÜK olur.
bir yasam döneminde kanunlasamayan teklifler KADÜK olur.
Kanunlarin Cumhurbaskaninca Yayimlanmasi
Cumhurbaskani, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunlari onbes gün içinde yayimlar.
Kanunlar ONAYLANMAZLAR.
Kanun teklifi TBMM Genel Kurulunda kabul edildigi anda KANUNLASIR.
Cumhurbaskani onaylama degil YAYIMLAMA yetkisine sahiptir.
Cumhurbaskani kismen uygun bulmasa bile TAMAMEN geri gönderir.
TBMM’NIN YÜRÜTMEYI DENETLEME YOLLARI
Soru
gensoru
meclis arastirmasi
meclis görüsmesi
genel görüsme
SORU
Kisa gerekçesiz kisisel olmayan, özel hayati ilgilendirmeyen baska kaynaktan kolayca ögrenilemeyen bir konuya iliskin 100 kelimeyi geçmemek kaydiyla ilgili milletvekili veya bakan tarafindan cevaplandirilmasi istegiyle meclise verilen sorulardir.
Üç birlesimde cevaplandirilmayan sorular yazili soruya çevrilir.
Sözlü sorular, 1 AY içerisinde; Yazili sorular ise 15 günde cevaplandirilmalidir.
GENEL GÖRÜSME
Toplum ve devlet faaliyetleriyle ilgili bir konunun genel kurulda görüsülmesidir. Siyasi Parti gruplari veya en az 20 milletvekilinin istemiyle olur.( ilk imza sahibi veya onun gösterdigi vekil istemi yapar)
MECLIS ARASTIRMASI
Belli bir konuda bilgi edinmek için yapilan incelemedir. Hükümet, siyasi parti gruplari veya en az 20 milletvekili isteyebilir.
MECLIS SORUSTURMASI
Basbakan veya bakanlarin görevleriyle ilgili CEZAI SORUMLULUKLARININ arastirilmasini saglar.
TBMM nin 1/10 unun karariyla teklif edilir.
Yasama dönemi bitse ve seçimler yenilense bile Meclis Sorusturmasi düsmez.
Çünkü Meclis Sorusturmasi CEZAI SORUMLULUGA ILISKINDIR.
Ancak, soru, gen soru, genel görüsme ve meclis arastirmalari düser.
YÜCE DIVANA SEVK edilir TBMM nin salt çogunluguyla sevk karari verilir.( gizli oy)
Yüce Divan’a gönderilen (en az 276 oyla) bakan, bakanliktan DÜSER. Basbakan yüce divana gönderilirse hükümet ISTIFA ETMIS SAYILIR.
GENSORU
Hükümetin veya bir bakanin SIYASI SORUMLULUGUNU GEREKTIRIR. En az bir siyasi parti grubu adina 20 milletvekilinin imzasiyla istenir.
TBMM nin salt çogunlugu (276) ile karar verilir.
v Görevde iken güvenoyu istemek güven istemidir. Istem okunduktan 1 tam gün geçmedikçe oylamaya geçilemez. (Serinleme süresi)
v Görevde iken güvenoyu istemi ancak TBMM üye tamsayisinin SALT ÇOGUNLUGUNUN oyuyla kabul edilirse hükümete güvenoyu verilmemis sayilir
TBMM nin hükümete güvensizlik oyu için Üye tam sayisinin SALT ÇOGUNLUGU (276) öngörülmüstür.
Bu baglamda 1982 Anayasasinin hükümet kurmayi kolaylastirdigi ve hükümetlerin yikilmasini zorlastirdigi söylenebilir.
HUKUK DEVLETI VE YASAMA KISINTILARI;
Vatandaslarin hukuki güven içinde bulunduklari, devletin eylem ve islemlerinin hukuk kurallarina bagli oldugu sistem HUKUK DEVLETI olarak adlandirilir
Idarenin her türlü eylem ve islemlerine karsi yargi yolu açiktir.
1982 Anayasasinda Yargi Denetimi Disindaki Islemler;
YASAMA KISINTILARI
( Yasama kisintilari denilmistir çünkü bu düzenlemeler yasa koyucu tarafindan getirilen kisitmalardir )
Anayasa m. 125’e istinaden:
– YAS’in terfi islemlerine ve IHRAÇ kararlarina karsi (kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayirma hariç) yargi yolu açiktir.
Bunun disindaki kararlara karsi yargi yolu kapalidir.
- Cumhurbaskaninin tek basina yaptigi islemler,
- Hâkim ve Savcilar Yüksek Kurulu’nun MESLEKTEN ÇIKARMA DISINDAKI KARARLARI. (Meslekten çikarma kararlarina karsi yargi yolu açiktir. Diger kararlara karsi yargi yolu kapalidir)
- Askeri Disiplin Mahkemesi Kararlari için kanun ile sinirlama getirilebilecegi hükmüne yer verilmistir.
YÜRÜTME
Meclis disindan aday gösterilebilmesi yirmi milletvekilinin yazili teklifi ile mümkündür.
HÜKÜMET SISTEMLERI
Parlamenter Sistemin Temel Sartlari
Ø Yasamanin hükümeti denetleyebilmesi ve gerektiginde güvensizlik oyu ile onun görevine son verebilmesi,
Ø Cumhurbaskaninin parlamentoyu fesih yetkisi, (baskanlik sisteminde bu yetki mevcut degil)
Ø Siyasal bakimdan tam sorumsuz bir devlet baskanligi vardir.
Ø Yürütmenin yasama içerisinde çikmasi ve kuvvetlerin yumusak ayriligi.
Ingiltere, klasik parlamenter sistem örnegidir.
Yari Baskanlik Sistemi
- Sistem içinde Cumhurbaskani güçlüdür,
- Cumhurbaskaninin meclisi fesh yetkisi vardir,
- Sinirsiz olaganüstü yetkiler kullanir, ( anayasayi degistirmek disindaki tüm yetkiler )
- Cumhurbaskaninin ortak kararlarda biçimsel bir imza ve sekil sarti degil ortak karar yetkisi vardir,
- Cumhurbaskaninin referanduma gitme yetkisi vardir,
- Basbakani atamak ve istifasini kabul etmek cumhurbaskaninin görevidir,
- Cumhurbaskani dogrudan dogruya halk tarafindan seçilir,
- Cumhurbaskani Bakanlar Kurulu toplantisina katilir ve baskanlik eder,
- Yürütme yetkisi cumhurbaskani ve bakanlar kurlunundur,
- Cumhurbaskaninin bir hükümeti resmen azil yetkisi yoktur,
- Tek basina yaptigi islemler hariç basbakan ve ilgili bakan islemi imzalar ve bu islemden dolayi basbakan ve imzasi olan bakan sorumludur ( tam sorumsuz bir cumhurbaskanligi makami, karis imza kurali ve kral hata yapmaz prensibi )
Yari baskanlik sistemi Fransa, Portekiz ve Finlandiya da uygulanmaktadir.
Baskanlik Sistemi
Yürütme tek baslidir ve Baskan yürütmenin basidir. Baskan, dogrudan dogruya halk tarafindan seçilir. Baskan Bakanlari atama yetkisine sahiptir. Bakanlarin Meclis içinden atanma zorunlulugu yoktur. Baskan yasama meclisini düsüremez, yasama meclisi de Baskani düsüremez.
Baskanlik sistemi, yasama ve yürütme erklerinin birbirinden TAMAMEN AYRILDIGI bir hükümet sistemidir. Erkler ayriligi kati bir biçimde uygulanir.
ABD, Brezilya, Arjantin gibi ülkelerde uygulanmaktadir.
Türk Hükümet Sistemi
Türkiye kuvvetlerin yumusak ayriliginin benimsendigi, Cumhurbaskaninin halk tarafindan seçildigi ve zaman zaman parlamenter sisteme ve zaman zaman da yari baskanlik sistemine yaklasan bir sistem vardir. Özellikle Cumhurbaskani nin halk tarafindan seçilmesi ve çok sayida icrai yetkisinin olmasi hükümet sistemini yari baskanlik sistemine yaklastirmaktadir.
Yari Baskanlik Sisteminden Farklari;
- Cumhurbaskaninin Bakanlar Kuruluna baskanlik etmesi zorunlu degil sadece gerekli görürse katilir,
- Cumhurbaskani meclisi azledemez ancak AY 116 daki sartlar olustugunda meclis baskanina danisarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
1982 Anayasasindaki Parlamenter Sistem Unsurlari
q Hükümet parlamentoya karsi sorumludur,
q Meclis güvensizlik oyu ile hükümeti düsürebilir,
q Bakanlar meclise ve basbakana karsi sorumludur,
q Bakanlar Kurulu nda Basbakan esitler arasinda birincidir ( Çünkü bakanin atanmasini cumhurbaskanina sunar ve bakanin azlini de Cumhurbaskanina sunar ).
q Cumhurbaskaninin siyasal sorumlulugu yoktur ( karsi imza kurali ).
q Cumhurbaskanin seçimlerin yenilenmesi yetkileri vardir.
http://www.turkhukuksitesi.com/makale_775.htm